Η μοναδικότητα του ελληνισμού της Αιγύπτου
Ιωάννου Σ. Φουρτούνα
στην Romfea.gr
Καθηγητού Πανεπιστημίου Al Azhar Καΐρου
Από όλες τις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, η παροικία των Αιγυπτιωτών είναι με διαφορά η πλέον σημαντική τόσο για το μέγεθος, όσο και για το είδος των θαυμαστών επιτευγμάτων της.
Εξαιτίας της προσφοράς της στο χώρο των Γραμμάτων και των Τεχνών, αλλά και των ευεργεσιών προς την πατρίδα, αποτελεί μοναδικό φαινόμενο μεταξύ των παροικιών της διασποράς.
Η προσπάθεια του Μοχάμεντ Άλι στις αρχές του 19ου αι. να κτίσει ένα σύγχρονο κράτος, παράλληλα με τη συμπάθειά του προς τους Έλληνες, ανοίγει τις πύλες της Αιγύπτου για τους Έλληνες.
Λόγω των ασταθών συνθηκών, των πολεμικών συγκρούσεων και των διωγμών και της εξ αιτίας αυτών οικονομικής δυσπραγίας συρρέουν κατά χιλιάδες και εγκαθίστανται στις μεγάλες πόλεις.
Αμέσως μετά την ελληνική επανάσταση ξεκινά ένα μεταναστευτικό κύμα προς την Αίγυπτο και την Αλεξάνδρεια, που αποτελεί το κεντρικό λιμάνι της χώρας και την πύλη εισόδου της.
Οι Έλληνες οργανώνονται γύρω από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο και οι πλέον ευκατάστατοι δραστηριοποιούνται για την αντιμετώπιση των αναγκών των πρώτων Παροίκων.
Η οικογένεια Τοσίτσα χτίζει στα 1830 το πρώτο «Νοσοκομείο των Γραικών», ενώ λίγο αργότερα χρόνια κτίζεται ένα πολύ σπουδαίο Νοσοκομείο υψηλών προδιαγραφών, ο «Άγιος Σωφρόνιος».
Σ᾿ αυτό τρεις γιατροί, ο Γερμανός R. Koch και οι Έλληνες Καρτούλης και Βαλασόπουλος ανακάλυψαν το βακτήριο της χολέρας που ξέσπασε το 1883, σώζοντας χιλιάδες ψυχές.
Ο «Άγιος Σωφρόνιος» είναι επίσης και το νοσοκομείο στο οποίο νοσηλεύτηκε και άφησε την τελευταία του πνοή ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης, στις 29 Απριλίου του 1933.
Στις 25 Απρ 1843 ιδρύεται η Ελληνική Κοινότητα Αλεξάνδρειας, το 1854 η περίφημη Τοσιτσαία Σχολή, το 1878 το «Αβερώφειο Γυμνάσιο» και μετά το «Αβερώφειο Παρθεναγωγείο».
Το Μετσόβειο Πολυτεχνείο είναι προσφορά των Αιγυπτιωτών, καθώς κτίστηκε με χρήματα μεγάλων ευεργετών των Τοσίτσα, Στουρνάρα και Αβέρωφ με καταγωγή από το Μέτσοβο.
Επίσης επιχορηγήθηκε από τον Αβέρωφ το Παναθηναϊκό Στάδιο με ένα εκατομμύριο δραχμές, ποσό αστρονομικό για την εποχή εκείνη, γι᾿ αυτό και στην είσοδο υπάρχει το άγαλμά του.
Η μεγαλύτερη προσφορά του Γ. Αβέρωφ ήταν η αγορά του θρυλικού θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ» που απετέλεσε την ναυαρχίδα του στόλου στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο.
Με τη ανώτερη ταχύτητα και με το μέγιστο βεληνεκές των πυροβόλων του αποσπάστηκε από τον στόλο και .συνέβαλλε τα μέγιστα στην νίκη των ελληνικών δυνάμεων.
Το «Γ. Αβέρωφ» συμμετείχε σε επιχειρήσεις για την απελευθέρωση των νησιών του Αιγαίου και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις ναυμαχίες της Έλλης (3 Δεκ 1912) και Λήμνου (5 Ιαν 1913).
Με κυβερνήτη τον Π. Κουντουριώτη έτρεψε σε άτακτο φυγή τα εχθρικά πλοία, κλείνοντάς τα μέσα στο Βόσπορο, θρύλος για τους Έλληνες και εφιάλτης για τους εχθρούς («σεϊτάν παπόρ»).
Το 1908 ο
πρόεδρος της Κοινότητας Εμμανουήλ Μπενάκης ίδρυσε το «Μπενάκειο
Κοινοτικό Συσσίτιο» για τους απόρους, ενώ το 1909 το «Μπενάκειο
Ορφανοτροφείο Θηλέων».
Η κόρη
του Πηνελόπη, παντρεμένη με τον δημοσιογράφο Στέφανο Δέλτα, αναδείχθηκε
ως μια από τις σημαντικότερες και διασημότερες συγγραφείς της εποχής της
(«Τα μυστικά του Βάλτου»).
Ο γιος του Αντώνης Μπενάκης δώρισε στο κράτος το σπίτι τους, εκεί όπου σήμερα στεγάζεται το περίφημο «Μουσείο Μπενάκη», το οποίο και προίκισε με τις σπάνιες συλλογές του.
Οι Έλληνες διασκορπίζονται σε όλη την χώρα ιδρύοντας κοινότητες με στόχο την ίδρυση εκκλησίας και σχολείου για την διατήρηση της ελληνικής ταυτότητας και της ορθόδοξης πίστης.
Επίσης κτίζουν νοσοκομεία, γηροκομεία, αίθουσες εκδηλώσεων, αδελφότητες, σωματεία, αθλητικούς συλλόγους, ναυτικούς ομίλους, ως και τοπικές εφορείες προσκόπων.
Έτσι αναπτύσσεται σύντομα ένα δίκτυο ελληνικών Κοινοτήτων και ιδρύονται Κοινότητες σε όλη την επικράτεια, ενώ δεν υπάρχει ούτε ένα χωριό, χωρίς την παρουσία Ελλήνων.
Ανάμεσα στις κοινότητες είναι αυτές των πόλεων Μανσούρα (1860), Πορτ-Σάϊτ (1865), Ζαγαζίκ (1870), Κάφρ έλ Ζαγιάτ (1872), Νταμανχούρ (1880), Σουέζ (1888) και Ασουάν (1905).
Στις 29 Απρ 1904 ιδρύεται από ευπατρίδες παροίκους η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου με πρόεδρο τον Αλέξανδρο Ρόστοβιτς, ο οποίος φέρει τον τιμητικό τίτλο του Μπέη.
Επί Νέστορος Τσανακλή κτίστηκε ο Ναός των Αγίων Κων/νου και Ελένης, ο ωραιότερος και επιβλητικότερος ναός του απόδημου ελληνισμού, ως και ο μεγαλύτερος τότε της Αφρικής.
Ο διαδεχθείς αυτόν Νικόλαος Πιερράκος, προσπάθησε να κρατήσει όρθιο το ελληνικό στοιχείο, μετά την επανάσταση του Νάσσερ και το πρόβλημα των διομολογήσεων.
Εξ αιτίας των εθνικοποιήσεων τη δεκαετία του 60 οι αιγυπτιώτες επαναπατρίζονται, ενώ άλλοι μεταναστεύουν στην Ν. Αφρική, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και την Αυστραλία.
Από τους ευεργέτες ιδρύθηκαν σχολές για την εκπαίδευση των νέων, όπως η Μελαχροίνειος, το Σπετσεροπούλειο, η Ξενάκειος Αστική Σχολή, η Αμπέτειος και η Αχιλλοπούλειος.
Ο Ευάγγελος Αχιλλόπουλος γεννημένος το 1833, πήγε στην Αίγυπτο και πρόσφερε τόσα, ώστε να αναδειχθεί ως ένας από τους μεγαλύτερους Ευεργέτες του Ελληνισμού.
Με χρήματά του ιδρύθηκε η «Αχιλλοπούλειος Σχολή» και το «Ελληνικό Νοσοκομείο», το οποίο υπήρξε τότε το πρώτο με διαφορά νοσοκομείο σε όλη την Αίγυπτο!
Στην διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου το νοσοκομείο παραχώρησε στην Ελληνική Πολεμική Αεροπορία μια πτέρυγά του για την περίθαλψη των τραυματιών από τον πόλεμο.
Οι υπηρεσίες που πρόσφερε το νοσοκομείο είναι αξιοσημείωτες, αν ληφθούν υπ᾿ όψιν οι συνθήκες που επικρατούσαν την τελευταία τριετή περίοδο και με τον Ρόμελ προ των πυλών.
Οι Έλληνες στρατιωτικοί ανεξαρτήτως βαθμού ιεραρχίας και κατηγορίας όπλων βρήκαν στοργική περίθαλψη στο νοσοκομείο της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου.
Από τις 20 Απρ 1941 μέχρι της 24 Φεβ 1943, νοσηλεύθηκαν στις εσωτερικές κλινικές και τα εξωτερικά ιατρεία 3.714 οπλίτες και αξιωματικοί των Μονάδων Μ. Ανατολής.
Η εντοιχισμένη αναμνηστική πλάκα του Υπουργείου Στρατιωτικών αναφέρει την περίοδο 1942 ― 1944 και είναι απόδειξη της μεγάλης αυτής προσφοράς προς την Μητέρα Πατρίδα.
Στη πρωτεύουσα της Αιγύπτου ιδρύθηκαν πολλά σωματεία και αδελφότητες που βοήθησαν στην διατήρηση του ελληνικού στοιχείου και τη συνοχή του παροικιακού πληθυσμού.
Ανάμεσά τους, το Πνευματικό Κέντρο, ο Πανηπειρωτικός, το Ελληνικό Κέντρο και η Ελληνική Στέγη που εξυπηρετεί την ελληνική Παροικία σε όλες τις παροικιακές εορτές.
Η Φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών «Μαρία η Αιγυπτία» με την πλούσια φιλανθρωπική της δράση βοηθά τις ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες μεταξύ των παροίκων.
Το Γηροκομείο «Άγιος Παντελεήμων» έχει αναλάβει την φροντίδα όλων των παροίκων τρίτης ηλικίας που δεν μπορούν να βοηθηθούν από μόνοι τους και δεν έχουν πλέον συγγενείς.
Ο ελληνικός Ναυτικός Όμιλος παραμένει μια γωνιά ελληνική, έχει διακρίσεις των μελών του σε πανεθνικό επίπεδο με σωρεία μεταλλίων, ιδία βέβαια στην κωπηλασία.
Εκεί κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου όλη η παροικία σύσσωμη εορτάζει τα Θεοφάνεια και ο εκάστοτε Πατριαρχικός Επίτροπος Καΐρου ρίχνει τον Σταυρό στα νερά του Νείλου.
Οι αιγυπτιώτες σεμνύνονται για το πλήθος των πνευματικών ανθρώπων που ανέδειξαν, έξοχες προσωπικότητες στο καλλιτεχνικό στερέωμα, μα και στον κόσμο του πνεύματος.
Σπουδαίους ποιητές και συγγραφείς, μα και δημοφιλείς τραγουδιστές και ηθοποιούς, που το μέγεθός τους ― ποσοτικά και ποιοτικά ― δεν μπόρεσε καμιά άλλη ελληνική παροικία να παρουσιάσει.
Μεταξύ αυτών των σπουδαίων προσωπικοτήτων είναι και οι: Κώστας Παρθένης, Πηνελόπη Δέλτα, Κλέων Τριανταφυλλίδης (Αττίκ), Κωνσταντίνος Καβάφης, Νίκος Ξυδάκης, Μάνος Λοΐζος, Ντέμης Ρούσσος, Ντίνος Ηλιόπουλος, Γιώργος Πάντζας, Δήμητρα Παπαδοπούλου, Πέτρος Μάγνης (Κωνσταντινίδης), Δήμος Σταρένιος, Βούλα Ζουμπουλάκη, Νόρα Βαλσάμη, Βασίλης Βαφέας, Άγγελος Βλάχος, Δάκης, Χρήστος Πάρλας, Άλκηστις Πρωτοψάλτη, Ρούκουνας Εμμανουήλ, Σούλη Σαμπάχ, Στρατής Τσίρκας, Νίκος Τσιφόρος, Κώστας Φέρρης, Χατζηφώτης Ιωάννης, Ιωάννα Μπουκουβάλα ― Αναγνώστου, Ζωρζ Γκεταρί, Αλέξανδρος Ιόλας, Τζωρτζ Κοσμάτος και Ζωρζ Μουστακί.
Αλλά οι Έλληνες της Αιγύπτου προσέφεραν πολλά και σε αυτήν την ίδια την Αίγυπτο, ως δεύτερη πατρίδα τους, που την αγάπησαν σαν δική τους, ενώ η πρώτη «Τράπεζα του Κράτους» ιδρύθηκε από τον τραπεζίτη Τοσίτσα, φίλο και συνεργάτη του Μοχάμεντ Άλι.
Οι πρώτοι βαμβακοκαλλιεργητές ήταν Έλληνες, αυτοί βρήκαν και τις ποικιλίες που το έκαναν ασυναγώνιστο διεθνώς, όπως την μακρόκλωστη ποικιλία «σακέλ».
Η ονομασία «σακέλ» ( από το όνομα Σακελλαρίδης) χάρισε στην χώρα ασύγκριτη φήμη, ενώ το αιγυπτιακό βαμβάκι αναδείχτηκε πρώτο σε όλη την υφήλιο!
Έλληνας έφερε στην Αίγυπτο την πρώτη εκκοκκιστική μηχανή, Έλληνας ήταν αυτός που πρωτοασχολήθηκε με την αλευροβιομηχανία και την ρυζοβιομηχανία.
Αιγυπτιώτες ασχολήθηκαν πρώτοι με την ζαχαρουργία (Κότσικας), με την μακαρονοποιΐα (Οικονόμου) και με την αφυδάτωση φρούτων και λαχανικών (Σαλβάγος).
Ελληνική ήταν η βιομηχανία αμύλου και γλυκόζης (Σαρπάκης), αμυλωδών προϊόντων (Ταμπάκης), ως επίσης χαζαρωδών προϊόντων και χαλβάδων (Μελισσηνός).
Έλληνες πρωτοασχολήθηκαν με τη βιομηχανία αλλαντικών (Μανουσάκης) και συστηματοποίησαν την αλιεία σε λίμνες της Αιγύπτου (Αγγελετόπουλος).
Έλληνες και οι πρώτοι παραγωγοί αλιπάστων, οι ιδιοκτήτες των πρώτων βυρσοδεψείων, ενώ το πρώτο συστηματικό ελαιουργείο ήταν και αυτό ενός Έλληνα, του Ζερμπίνη!
Τέλος, ο Ν. Τσανακλής αγόρασε πάμφθηνα ερημικές εκτάσεις και προέβη πρώτος σε συστηματική καλλιέργεια αμπέλου αναδειχθείς σε πατέρα της αιγυπτιακής οινοποιίας.
Η πρώτη εφημερίδα της χώρας ήταν δίγλωσση, με μια εκ των γλωσσών την ελληνική, ενώ η πρώτη γραφομηχανή με αραβικά στοιχεία ήταν ευρεσιτεχνία του Γ. Δεσποίνη.
Ένας Έλληνας, ο Ανδρέας Δανίνος, ήταν ο επιστήμονας που συνέλαβε την ιδέα και έκανε το πρώτο τοπογραφικό για την δημιουργία του φράγματος του Ασουάν.
Ένας άλλος ο Ε. Φουντουκίδης, έστειλε υπόμνημα στην UNESCO για την διάσωση με μετεγκατάσταση σε υψηλότερο τόπο των αρχαιοτήτων του Abu Simbel.
Η UNESCO έκανε δεκτό το αίτημά του και διέσωσε τους Ναούς του Abu Simbel από τα νερά της μεγαλύτερης τότε τεχνητής λίμνης στον κόσμο, της λίμνης Νάσσερ.
Το φράγμα με την λίμνη του Νάσσερ και οι περίφημοι Ναοί του Abu Simbel είναι από τα εμβληματικά τουριστικά μέρη της Αιγύπτου και κάθε χρόνο τα επισκέπτονται εκατομμύρια τουριστών.
Εξ΄ αυτού η Αίγυπτος κερδίζει από τον τουρισμό αμύθητα ποσά, έχει αναπτυχθεί η βιομηχανία της χώρας, ενώ έχει ανέβει το βιοτικό επίπεδο του φίλου αιγυπτιακού λαού έως τις μέρες μας.